بزرگ بود

و

از اهالی امروز (2)

روزنامه جمهوری (ص مقالات)

زندگی و زمانه

عالم متضلع و قرآن شناس بزرگ زمانه[1] آیت الله سید علی کمالی دزفولی(ره) ـ متولد 6 آذر 1290 ش/ متوفی 30 اسفند 1383 ش ـ از «منادیان بازگشت به قرآن در عصر حاضر[2]» و از «پیشگامان و پیشتازان عمومی سازی فرهنگ قرآنی[3]» و به راستی «پدرجریان قرآن پژوهی معاصر[4]» بود. وی در هفدهم ذی الحجه هزار و سیصد و سی هجری قمری در خانواده ای اهل فقه و عرفان در دارالمومنین دزفول دیده به جهان گشود. اتصال جسمانی و روحانی ایشان به سرچشمه وحی با 29 واسطه نسباً به امام هفتم حضرت امام موسی بن جعفر (ع) می رسید. نیاکان وی از والد معظمشان آیت الله سید رضی الدین (متولد 1311 ق / متوفی 1337 ق)ـ ابن آیت الله سید حسین ظهیر الاسلام ابن آیت الله سید محمد رضا ابن آیت الله سید اسماعیل ـ همه از فرزانگان وادی علم و معرفت بودند؛

نیاکان من جمله خاص الّلهند         ز سرّ قدیم و حدیث آگهند(سیّد[5])

پدرش سید رضی الدین محمد رضا که در سن بیست و شش سالگی دنیا را وداع گفت، از نوابغ خاندان سادات مشهور گوشه[6] بود که در عنفوان جوانی از تعدادی مراجع نجف از جمله آقا سید محمد فیروز آبادی (ره) اجازه اجتهاد داشت. جدّش فقیه و عارف کامل عین الدین میر سید حسین ظهیر الاسلام (متولد 1274 ق / متوفی 1337 ق)، جامع معقول و منقول و از شخصیت های شگفت انگیز روزگار خود بود که شرح شوریدگی و قصه دلدادگی او، دفتری مجزا می طلبد. نگارنده بارها از لسان مبارک علامه کمالی شنید که آثار منظوم عرفانی جدّش متخلص به «سیّد» از حیث «انگیزه بخشی» از آثار مغربی و عراقی و مولوی ـ در دیوان شمس ـ برتراست؛ اما افسوس که ده ها اثر عرفانی، کلامی، فلسفی، فقهی، حدیثی و ادبی وی همچنان چشم به انتظار طبعند. برگی از دفتر چند ده هزار بیتی اشعار عرفانی او را ورق می زنیم:

در خلوت عشق دیـــد  ما  را

چون  دید  بجان خریــــد ما را

بهر دل خود ز خویش و پیـوند

یکباره   بکل   بریــــــد   ما  را

هم گفت  الستُ  هم  بَلی  را

خود گفت و بخود شنیــد ما را

ما  باده  عشق  او  چشیدیم

چون شهد و شکر چشید ما را

چون شانه  بُدیم  بهر  زلفـش

اندر  سر  خود  کشیـــد  ما  را

خیل  و  حَشَم سپاه  عشقش

آمد  به  چمن  چریــــد  ما  را[7]

سید علی کمالی در سنین نونهالی پس از در گذشت پدر در حجر پر مهر جدش آرام گرفت؛ اما پس از چند ماه و با ارتحال پدر بزرگ، به کنف حمایت و تربیّت پر فیض علم و عمل عمش سید صدرالدین موسی ظهیر الاسلام زاده (متولد 1273 ش / متوفی 1322 ش)، از اکابر نطّاق و نویسندگان جنوب ایران[8]، درآمد. از این حیث دوران طفولیت استاد بی شباهت به دوران کودکی جدش خاتم الانبیاء(ص) نیست[9].

استاد درشش سالگی به مکتب خانه رفت. پس از آن تحصیلات ابتدایی را از دزفول آغاز و متوسطه را در اهواز ادامه داد. در این شهر، دو سال از محضر استاد سید محمد محیط طباطبایی (ره) که مدتی مقیم خوزستان گشته بود، استفاده نمود. سپس رحل اقامت به دزفول افکند و درعلوم دینی از حوزه پربار و غنی آن روز دارالمؤمنین بهره های فراوان اندوخت. محضر فضلایی چون آقا سید محمد علی مدرس، آقا سید محمد قاضی، آقا سید محمد علی امام جمعه و آیت الله حاج میرزا هادی معزّی را در دروس سطح  درک نمود و با سعی و شوق فراوان گام در راه تکمیل علوم و معارف دینی نهاد. در سالیان نوجوانی و با بروز استعداد درخشان خود، سخت مورد توجه بزرگان دیار بود. اگر چه در آن سنین، درک محضر فقیه الاسلام مدبر و زعیم مقتدر حوزات علمیه جنوب یعنی حاج شیخ محمدرضا معزی (زیسته در دوره قاجار و اوایل پهلوی، صاحب کلمه التقوی، متوفی1312ش) برای استاد نوجوان مقدور نبود، اما وی همواره از مراحم و عنایات ویژه آن زعیم عالیقدر بهره مند بود؛ هچنانکه آیت الله شیخ محمد باقر معزی و شیوخ انصاری نیز به عین عنایت، نوباوه خوش آتیه شهر را می نگریستند.

استاد محضر آیات عظام میرزا محمد علی معزّی (صاحب دوره فقه استدلالی «تجدیدالدوارس و تحدیدالمدارس» در 8 جلد) و حاج سید اسدالله نبوی را در مباحث خارج فقه و اصول  مغتنم شمرد و در همین سالیان علاوه بر برقراری درس و بحث معمول، به تدریس علومی چون: جبر، هندسه و هیأت همت گماشت که امروزه دیگر در حوزه های سنتی متداول نیست. از شاگردان آیت الله کمالی در این مقطع می توان از مرحوم آیت الله شیخ مصطفی شیخ الاسلام عاملی (متولد 1300 ش/ متوفی 1380 ش) نام برد. در سنوات  1318 تا 1320 شمسی ضمن تشرّفاتی به قم چند صباحی در مدرسه فیضیه، زانوی تلمذ و ادب بر آستان روحانی و علمی حضرت آیت الله العظمی امام خمینی (نوّرالله مضجعه) سائید که تا همیشه با بهجت و افتخار از آن ایام نچندان پایدار یاد می کرد. پس از درگذشت عمش سید صدرالدین و در فواصل دهه بیست و سی خورشیدی، مسؤلیت های سنگین خانوادگی ـ به عنوان بزرگ خاندان ظهیرالاسلام ـ و حوادث سیاسی و اجتماعی این دهه پر تلاطم ـ‌ سالهای 1322 تا  1332 ش ـ ‌آیت الله کمالی را بنا به ضرورت به خود مشغول داشت؛ چنانکه همیشه با یادآوری آن سال های «متارکه[10]» بر اتلاف عمر گرانمایه تأسف می خورد. نامزدی استاد از سوی علماء و اعلام دزفول در انتخابات دوره پانزدهم مجلس شورای ملی (تیر 1326 ش) و کسب مطلق آراء و پیروز ی و عدم اجازه رژیم به ایشان جهت ورود به مجلس، زمینه ساز استحکام رشته ارتباط و مودّت استاد با رجال ملی و مذهبی کشور و در رأس آن ها آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی شد. البته در آن سالیان، توفیقات دیگری نیز رفیق آیت الله کمالی بود؛ از جمله در سراسر خوزستان، هزاران منبر مفید و گیرا در تبیین و دفاع از اسلام ناب و در نقد تفکرات و تبلیغات احمد کسروی برپا کرد و از آنجا که «لحن آب و زمین را خوب می فهمید» در امر کشاورزی بیش از 120 هکتار درخت غرس نمود؛ پس بی جهت نیست که استاد خرمشاهی[11]، ایشان را مصداق کریمه « وَ زَادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ [12]» می دانست.